نقش هلیوم در علم پزشکی:
از تصویربرداری MRI تا اثرات آن بر بدن
اهمیت هلیوم بهعنوان دومین عنصر فراوان در جهان قابل انکار نیست. این گاز نجیب که با ویژگیهایی چون نقطه جوش کم، وزن سبک و ماهیت غیرواکنشی توصیف میشود، کاربردهای بیشماری دارد که بسیار فراتر از قلمرو آشنای بادکنکها و بالنها است.
در حوزه پزشکی، هلیوم نقشی اساسی ایفا میکند. زمانی که تصور میشد این گاز از نظر بیولوژیکی بیاثر است، اخیراً نشان داده شد که با مکانیسمهای مختلف در محافظت از میوکارد از ایسکمی مفید است. این تنها گوشهای از فواید هلیوم در پزشکی است و این گاز کاربردهای دیگری نیز در این حوزه دارد که در این مقاله به آنها میپردازیم.
تاریخچه درمان با گاز هلیوم
تاریخچه درمان با گاز هلیوم (Helium) به سال 1926 برمیگردد زمانی که دو دانشمند به نامهای سایرس و یانت به این موضوع پی بردند که مخلوط این گاز با اکسیژن یا همان هلیوکس میتواند برای تنفس انسان استفاده شود بدون اینکه اثر جانبی داشته باشد. از این رو، این مخلوط گازی جایگزین مخلوط نیتروژن و اکسیژن برای تنفس غواصان شد.
پس از آن و در سال 1934، باراک پیشنهاد کرد هلیوکس میتواند به عنوان یک گاز پزشکی برای درمان مورد استفاده قرار گیرد. دلیل این موضوع، وزن سبکتر مخلوط گازی هلیوم و اکسیژن در مقایسه با هوا میباشد، که باعث بهبود جریان اکسیژن در بیماران تنفسی میگردد.
کاربرد گاز هلیوم در صنعت پزشکی
استفاده گسترده از آن در صنعت پزشکی باعث شده است تا هلیوم به یکی از پرکاربردترین گازها در این حوزه تبدیل شود. یکی از حوزههای فعالیت “بنیان گاز پیشرو” به عنوان یکی از واردکنندگان اصلی انواع گازهای صنعتی، طبی و آزمایشگاهی در کشور، تأمین و فروش گاز هلیوم است. به دلیل کاربرد حساس این نوع گاز در صنعت پزشکی، این مجموعه محصول خود را با کیفیتی فوقالعاده در اختیار خریداران محترم قرار میدهد.
نقش هلیوم در صنعت پزشکی بسیار پررنگ بوده و از این گاز در بخشهای مختلف استفاده میشود. در ادامه به مهمترین انواع کاربردهای گاز هلیوم در پزشکی پرداخته میشود:
جراحیها
نقش هلیوم در جراحی بسیار وسیع بوده و یکی از مهمترین موارد استفاده از این گاز در جراحی لاپاراسکوپی کلیه میباشد. این گاز همچنین به بیمارانی که در پاکسازی گاز دیاکسیدکربن از جریان خون خود مشکل دارند، نظیر بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، هیپوکسی مزمن و هیپرترمی بدخیم، کمک شایانی میکند.
طبق تحقیقات انجام شده، هلیوم میتواند به عنوان جایگزینی برای گاز دیاکسیدکربن جهت دمیدن به درون حفره شکم (پنوموپریتونیوم) مورد استفاده قرار گیرد، که این کار باعث بهبود حرکت اجزای دستگاه گوارش (معده و روده) بعد از عمل جراحی میگردد.
فناوری پلاسمای هلیوم از دیگر کاربردهای این گاز است، که در جراحیهای شکم و لاپاراسکوپی به منظور انعقاد حرارتی بافتها و همچنین پاکسازی خونریزی از محل جراحی استفاده میشود.
درمان بیماریهای تنفسی
هلیوم در درمان بیماریهای تنفسی کاربرد گستردهای دارد. هلیوکس (Heliox) نوعی مخلوط گازی است، که از دو گاز هلیوم و گاز اکسیژن تشکیل میشود. دلیل استفاده از گاز Helium در این مخلوط گازی، چگالی پایین آن است، که باعث افزایش جریان هوا در ریهها از طریق کاهش مقاومت راه هوایی میگردد.
از مهمترین کاربردهای هلیوکس، درمان بیماریهای تنفسی نظیر انسداد راه هوایی فوقانی، برونشیولیت (Bronchiolitis)، بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)، سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS) و تست عملکرد ریه (اسپیرومتری) میباشد. علاوه بر بیماریهای فوق، هلیوم در درمان بیماری آسم نیز کاربرد دارد.
دستگاه تصویربرداری رزونانس مغناطیسی
دلیل استفاده از هلیوم مایع در دستگاه تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (Magnetic Resonance Imaging (MRI))، خنک کردن آهنرباهای ابررسانا این دستگاه است. این نوع آهنربا از تعداد زیادی سیم تشکیل شده است، که جریان الکتریکی از آن عبور کرده و میدان مغناطیسی تا 2 تسلا ایجاد میکند. برای حفظ چنین میدان مغناطیسی انرژی زیادی مورد نیاز است، که این موضوع با کاهش مقاومت سیمها (تقریباً به صفر) حاصل میشود. خنک کردن دستگاه با کمک هلیوم صورت میگیرد. در صورت عدم استفاده از این گاز، فرآیند سرد کردن گران خواهد بود.
نورولوژی (عصب شناسی)
علاوه بر کاربردهای فوق، هلیوم در عصب شناسی مفید است. از کاربردهای مخلوط این گاز با اکسیژن میتوان به بهبود مشکلات عصبی اشاره نمود. گازهای بی اثر (نجیب) مانند نئون و هلیوم که وزن سبکی دارند در حالت عادی فاقد خاصیت بیهوشکنندگی هستند. این ویژگی تا بالاترین فشار قابل تحمل که پس از آن اثرات سندرم عصبی فشار بالا (شامل تحریکپذیری بیش از حد، لرزش و تشنج) پدیدار میشوند، صادق است. علاوه بر آشکار شدن این علائم، فشار بالا میتواند با هر نوع بیهوشی مقابله کند.
سیستم قلبی عروقی
نقش هلیوم در سیستم قلبی و عروقی بسیار قابل توجه بوده و یکی از فواید استفاده از آن، محافظت از بافت میوکارد در برابر ایسکمی است. طبق پژوهشهای صورت گرفته، حیواناتی که با مخلوط گاز هلیوم تحت درمان قرار گرفتهاند در مقایسه با گروه های کنترل دیگر اندازه انفارکتوس بسیار کاهش یافتهای از خود نشان دادهاند، که این موضوع به نوبه خود خطر سکته قلبی را کم میکند.
اثرات هلیوم بر اندامهای مختلف
این ترکیب میتواند اثرات مفیدی بر بخشهای مختلف بدن نظیر سیستم تنفسی، قلب و عروق و سیستم عصبی داشته باشد. چگالی پایین آن باعث شده است تا از گاز هلیوم در کپسولهای غواصی و همچنین درمان مشکلات تنفسی استفاده شود. هلیوم از بافت قلب در برابر ایسکمی محافظت میکند. همچنین، در بهبود مشکلات عصبی نقش قابل توجهی ایفا میکند.
هلیوم در ام آر آی چه کاربردی دارد؟
علت استفاده از هلیوم در دستگاه تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، خنک کردن آن است. دستگاه ام آر آی (MRI) از آهنرباهای خاصی تشکیل شده است که نقش آنها، ایجاد میدان مغناطیسی است. استفاده از هلیوم برای سرد کردن آهنربا باعث کاهش قابل توجه هزینه برای کاربران شده است.
نقش هلیوم در داروها چه میباشد؟
یکی از باورهای اشتباه در رابطه با مصرف این گاز، داشتن خاصیت دارویی میباشد. افراد گاز را تنفس میکنند، که این موضوع باعث جایگزینی اکسیژن خون با هلیوم شده و صدمات جبران ناپذیری از جمله مرگ را به دنبال دارد.